خبر حذف ارز ترجیحی را همه شنیده‌ایم. این که حذف ارز 4200 تومانی چه تأثیری در تورم و اقتصاد کشور دارد؟ سوالی است که در ابتدا برای اغلب ما به‌وجود آمده بود. اما حالا با گذشت یک‌سال می‌توان بهتر راجع به تبعات مثبت یا منفی آن صحبت کرد. در این نوشته دربارۀ ارز ترجیحی و معایب آن و همچنین دربارۀ تأثیر حذف ارز ترجیحی با هم صحبت می‌کنیم. با ما همراه باشید.
ارز ترجیحی با چه هدفی تعیین شد؟
همانطور که می‌دانید در اواخر سال 1396 نرخ ارز با جهشی مواجه شد. در پی این اتفاق افزایش قیمت‌ها در بازار و تأثیر آن بر اقتصاد و شرایط مالی، دولت را برآن داشت تا برای حمایت از اقشار ضعیف و آسیب‌پذیر جامعه ارز ترجیحی را در نظر بگیرید.
ارز ترجیحی برای واردات دارو و کالاهای اساسی مردم مانند گندم، برنج، جو، گوشت قرمز، گوشت سفید، تخم‌مرغ و روغن نباتی با نرخ 4200 تومان تعیین شد.
هدف اصلی از این خط مشی، کنترل تورم و نوسانات بازار داخلی و نیز جلوگیری از افزایش قیمت‌ها و تورم بود.
اما همانطور که در ابتدا مراجع متعددی این سیاست را کارشناسی و ابراز مخالفت کرده بودند، این طرح معایب زیادی داشت و مشکلاتی را به‌وجود آورد.
حذف ارز ترجیحی چیست؟
حذف ارز ترجیحی در واقع اقدامی است که از سوی دولت به طرح ملی اصلاح نظام پرداخت یارانه کالاهای اساسی خوانده می‌شود. این طرح از رانت‌های اقتصادی و فسادهای مالی جلوگیری کرده و به پرداخت عادلانه یارانه در بین مردم منجر می‌شود.
به بیانی دیگر این یارانه به عنوان ارز ترجیحی و به‌منظور تأمین و توزیع کالا پرداخت می‌شد. بدیهی است که افراد متمول و ثروتمند به‌دلیل مصرف بیشتر، سهم بیشتری نیز از این یارانه داشتند. اما با حذف ارز ترجیحی یارانه به‌طور مستقیم به تک‌تک آحاد جامعه می‌رسد و هر کس سهم خود را دارد.
از طرفی تخصیص ارز ترجیحی به کالاهای اساسی باعث مشکلات دیگری نیز شده بود که عبارتند از:
- این کالاها به کشورهای همسایه قاچاق می‌شدند.
- ارز چند نرخی شده بود.
- رانت و فساد ایجاد شده بود.
- رقابت‌پذیری فعالیت‌های اقتصادی کم شده بود.
با این اوصاف با حذف ارز ترجیحی علاوه بر کاهش قاچاق و رانت و فساد باید شاهد بهبود اوضاع و رقابت‌های سالم اقتصادی باشیم.
حذف ارز ترجیحی خوب است یا بد؟
باتوجه به نظر کارشناسان اختصاص ارز ترجیحی به کالاهای اساسی نه تنها از رشد نرخ ارز غیر رسمی جلوگیری نکرد؛ بلکه حتی آن را تشدید نیز کرد. چند نرخی شدن ارز به نفع افراد سودجو و منفعت‌طلب بود و اقشار ضعیف‌تر جامعه از این طرح متضرر شدند. از طرفی یکی از اهداف مهم تخصیص ارز ترجیحی تأمین برخی از مایحتاج ضروری مردم با قیمت ارزان بود، که شاهد گرانی و تورم بیشتر بودیم و این طرح افزایش قیمت مواد اولیه را در پی داشت. در کل می‌توان گفت سیاست ارز ترجیحی بر تولیدات داخلی نیز اثر منفی داشت.
پس می‌توان نتیجه گرفت حذف ارز ترجیحی چنانچه صحیح و کارشناسانه انجام شود می‌تواند قدم‌های مثبتی برای بهبود اقتصاد ملی باشد. هرچند این‌کار ممکن است در ابتدا باعث نابسامانی‌ها و مشکلاتی شود.
از دیگر فایده‌های حذف ارز ترجیحی می‌توان به کاهش کسری بودجه اشاره کرد. زیرا دیگر نیازی به برداشت از ذخایر بانک ملی نیست. همچنین از چاپ پول نیز جلوگیری می‌شود.
ارز ترجیحی چه کالاهایی حذف می شود؟
همانطور که گفتیم ارز ترجیحی برای واردات کالاهای اساسی همچون برنج، جو، گندم، روغن، تخم مرغ، گوشت قرمز و گوشت سفید، دارو، تجهیزات پزشکی و… تعلق می‌گرفت. که با اجرایی شدن طرح حذف ارز ترجیحی، این کالاها شامل ارز 4200 تومانی نخواهند بود. هرچند در سال 97 حذف ارز ترجیحی تنها شامل واردات برخی کالاها مانند گوشت قرمز می‌شد. اما در سال 1400 قانون طرح حذف ارز ترجیحی برای تمامی کالاهای اساسی در مجلس تصویب شد. البته مطابق با اعلام دولت، نحوۀ پرداخت ارز ترجیحی به دارو به‌جای واردکننده‌ها به شرکت‌های بیمه‌ای پرداخت می‌شود. با این اوصاف بیمه موظف است دارو را به همان قیمت فعلی به بازار عرضه کند.
چرا ارز 4200 تومانی باید حذف می‌شد؟
تأثیرات منفی ارز 4100 تومانی بر اقتصاد چه بود؟ ارز ترجیحی چه معایبی داشت؟ همانطور که می‌دانید با اجرایی شدن سیاست ارز ترجیحی، رانت و قاچاق افزایش پیدا کرد. همچنین بازصادرات، صادرات پنهان، خلق پایه پولی و کاهش بهره‌وری از دیگر معایب این سیاست بود.
تأثیرات حذف ارز ترجیحی چیست؟
از آنجایی‌که تخصیص این ارز به برخی واردکنندگان مضرات و معایبی داشت، بدیهی است که حذف آن فواید و تأثیرات مثبت زیادی در اقتصاد و صادرات و واردات خواهد داشت. کاهش تورم، حذف یک پایه پولی، کاهش کسری بودجه، حذف رانت و دلالان و همچنین کاهش و شاید حذف قاچاق از فواید حذف ارز ترجیحی است.
از همین‌رو در لایحه بودجه سال 1401 ارز ترجیحی از اقتصاد ایران حذف شد. با حذف ارز ترجیحی هزینه‌های دولت کاهش پیدا کرده و به دنبال آن کسری بودجه و تورم نیز کاهش خواهند یافت.
حذف ارز 4200 تومانی و تغییر نرخ ارز گمرک
بخشنامه جزئیات قانون بودجه در راستای حقوق ورودی و تغییر مبنای محاسباتی آن سوم خرداد برای گمرک ابلاغ شد. با ابلاغ این قانون نرخ 4200 از حقوق ورودی حذف و نرخ سامانه معاملات الکترونیک یا همان ETS جایگزین آن شد. نرخ این سامانه به بازار نزدیک است و می‌توان آن را در تارنمای www.Fxmarketrate.cbi.ir بانک مرکزی مشاهده کرد.
لازم به ذکر است نرخ ETS فقط 24 ساعت معتبر است و ممکن روزانه دستخوش تغییر و افزایش یا کاهش شود. این نرخ در ساعت 9 هرروز اعلام می‌شود و تا ساعت 9 روز بعد اعتبار دارد.
البته مهمترین نکته این بخشنامه ملاک اجرایی شدن آن است. در واقع این بخشنامه از تاریخ اول فروردین سال جاری لازم‌الاجرا بوده است. پس نرخ جدید ETS کالاهایی را که از ابتدای سال ترخیص شده‌اند را نیز شامل می‌شود. تجار موظف هستند مابه‌التفاوت تمامی کالاهایی که کوتاژ صادراتی آن‌ها از تاریخ اول فروردین است را پرداخت کنند.
نتایج حذف ارز ترجیحی بعد از گذشت یک‌سال چیست؟
رواج ارز ترجیحی در اقتصاد کشور، افزایش رانت و فساد را در پی داشت و بسیاری از افراد با ثبت شرکت‌های صوری ارز ترجیحی دریافت می‌کردند. از طرفی کالاهای مدنظر نیز با قیمت مناسب به دست مصرف‌کننده نمی‌رسید و تأثیر آن‌چنانی در کنترل قیمت‌ها نداشت. همچنین تولیدکنندهها نیز به دلیل قیمت‌گذاری دستوری و فشار تورم، با خطر ورشکستگی و تعطیلی مواجه بودند.
حذف ارز ترجیحی شاید در آن برهۀ حساس برای تولیدکنندهها نتایج مثبت در پی داشت، اما این تصمیم فشار اقتصادی زیادی را به قشر متوسط و ضعیف جامعه وارد کرد. حذف ارز ترجیحی باعث افزایش چندبرابری قیمت‌ها شد و حتی افزایش یارانه‌ها نیز نتوانست آن را جبران کند.
در واقع بر اساس قانون بودجه سال 1401 دولت مکلف شده بود که باهدف بازتوزیع یارانه کالاهای اساسی و بر اساس توزیع مستقیم کالا از طریق کالابرگ اقدام کند. اما تا کنون سازوکار مربوطه پیاده‌سازی نشده و یارانه همچنان به‌صورت نقدی به مردم پرداخت می‌شود.
حذف ارز ترجیحی، افزایش شدید قیمت مواد غذایی را در پی داشت و این موضوع در قیمت کالاهای مصرفی به‌خوبی نمایان است. کاهش تقاضا منجر به کاهش تولید و در نتیجه افزایش قیمت و کمبود کالاها شد و تبعات منفی این تصمیم در شرایط اقتصادی قشر متوسط و ضعیف جامعه به‌خوبی مشهود است.
کلام آخر؛ حذف ارز 4200 تومانی و جراحی اقتصادی
دولت سیزدهم با حذف ارز 4200 تومانی گام بزرگ و مهمی در اقتصاد ایران برداشته است. حذف ارز ترجیحی نیز مانند هر سیاست دیگری نیازمند کارشناسی دقیق و بازرسی و نظارت است. در حالت کلی می‌توان گفت از آنجایی که تخصیص ارز ترجیحی معایب زیادی داشت و مهمترین آن رانت و فساد و افزایش قیمت‌ها و قاچاق بود، پس طبیعی است که انتظار داشته باشیم یا حذف این خط مشی و تک نرخی شدن ارز این مضرات نیز حذف شده و کسری بودجه و تورم و قیمت‌ها کاهش یابند.
در این نوشته درباره حذف ارز ترجیحی صحبت کردیم، خوشحال می‌شویم نظر شما را هم در این‌باره بشنویم و ما را در بهبود مطالب یاری کنید
بدون دیدگاه