بارگیری و تخلیه بار

بارگیری و تخلیه بار یکی از مهم‌ترین بخش‌های زنجیره تأمین و حمل‌ونقل است که به‌طور مستقیم بر سرعت، ایمنی و هزینه‌های جابه‌جایی کالا اثر می‌گذارد. چه در حمل‌ونقل زمینی، چه در حمل‌ونقل و تخلیه و بارگیری دریایی و چه در حمل‌ونقل هوایی، رعایت اصول صحیح بارگیری و تخلیه اهمیت زیادی دارد. انتخاب روش مناسب، استفاده از تجهیزات استاندارد و آشنایی با قوانین بین‌المللی می‌تواند باعث کاهش خسارت به کالا، افزایش سرعت عملیات و صرفه‌جویی در هزینه‌ها شود. در ادامه، با انواع روش‌ها، فرآیندها، هزینه‌ها و استانداردهای بارگیری و تخلیه بار دریایی و سایر روش‌های حمل آشنا می‌شویم.

برای دریافت مشاوره و خدمات حمل و ترخیص کالا با کارشناسان آستریا تماس حاصل نمایید.

شماره تماس	آدرس
۰۲۱-۳۷۴۲۱۰۰۰	تهران، اشرفی اصفهانی، پایین تر از پارک اشرفی اصفهانی، خیابان وحدتی، بن بست ۱۲ متری، پلاک ۱، طبقه اول

انواع روش‌های بارگیری و تخلیه

بارگیری و تخلیه بار بسته به نوع کالا، وزن، حجم محموله و شرایط حمل‌ونقل می‌تواند به چند روش مختلف انجام شود:

• روش دستی (Manual Loading/Unloading)

در این روش، کارگران با استفاده از نیروی انسانی و ابزار ساده مثل چرخ‌دستی، گاری یا تسمه، کالا را جابه‌جا می‌کنند. این روش برای محموله‌های سبک، حساس یا کم‌حجم مناسب است و بیشتر در انبارهای کوچک یا مناطق با دسترسی محدود استفاده می‌شود.

• روش مکانیزه (Mechanized Loading/Unloading)

این روش با استفاده از تجهیزات حمل‌ونقل مانند لیفتراک، نوار نقاله و جرثقیل انجام می‌شود. سرعت و ایمنی در این روش بالاتر است و بیشتر برای بارهای سنگین، حجیم یا عملیات بارگیری و تخلیه در بنادر و انبارهای بزرگ به کار می‌رود.

• روش خودکار (Automated Loading/Unloading Systems)

در این روش از سیستم‌های پیشرفته اتوماسیون و رباتیک استفاده می‌شود. این روش دقت، سرعت و بهره‌وری بالایی دارد و معمولاً در مراکز لجستیکی مدرن، بنادر پیشرفته و خطوط تولید صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

فرآیند بارگیری و تخلیه در حمل‌ونقل بین‌المللی

بارگیری و تخلیه بار در حمل‌ونقل بین‌المللی، یک روند مرحله‌ای و دقیق است که رعایت آن برای حفظ ایمنی کالا و جلوگیری از خسارت یا تأخیر ضروری است. این فرآیند بسته به نوع حمل (حمل زمینی، حمل دریایی یا حمل هوایی) تفاوت‌هایی دارد، اما اصول کلی آن در تمام روش‌ها یکسان است و شامل آماده‌سازی، بارگیری، تثبیت، حمل و در نهایت تخلیه مطابق قوانین کشور مبدأ و مقصد می‌شود.

1: آماده‌سازی کالا و اسناد

شامل بسته‌بندی مناسب، برچسب‌گذاری، آماده‌سازی فهرست بسته‌ها (Packing List)، بارنامه (Bill of Lading / Air Waybill) و سایر مدارک گمرکی و بازرسی قبل از بارگیری.

2: بازرسی اولیه کالا و وسایل نقلیه

پیش از شروع عملیات، کیفیت کالا، سلامت بسته‌بندی و شرایط وسیله حمل (کشتی، کامیون، کانتینر، هواپیما) بررسی می‌شود تا از نبود آسیب یا نقص فنی اطمینان حاصل شود.

3: بارگیری بر اساس اصول چیدمان و ایمنی

قرار دادن بار در محل مناسب با رعایت توازن وزن، جلوگیری از فشار بیش از حد بر روی کالاهای حساس و استفاده از روش‌های استاندارد چیدمان.

4: تثبیت بار (Cargo Securing)

استفاده از تسمه، زنجیر، بلوک‌های چوبی، یا سیستم‌های مهار برای جلوگیری از جابه‌جایی بار در طول مسیر.

5: صدور تأییدیه بارگیری و مهر و موم (Sealing)

بعد از بارگیری کامل، در حمل دریایی و زمینی معمولاً درب کانتینر یا تریلر با پلمب شماره‌دار بسته و شماره پلمب در اسناد ثبت می‌شود.

6: حمل‌ونقل به مقصد

جابه‌جایی محموله با توجه به نوع حمل (دریایی، زمینی یا هوایی) و رعایت الزامات بین‌المللی حمل‌ونقل و بیمه.

7: ورود به مقصد و بازرسی گمرکی

در بدو ورود به بندر، فرودگاه یا مرز زمینی، کالا تحت بازرسی ظاهری یا فنی قرار می‌گیرد و اسناد بررسی می‌شود.

8: تخلیه طبق دستورالعمل ایمنی و گمرکی

کالا با رعایت مقررات تخلیه (Unloading) و ایمنی کار، از وسیله حمل خارج و به انبار گمرکی منتقل می‌شود تا ترخیص انجام شود.

جدول مقایسه روش‌های بارگیری و تخلیه

نوع حمل	ویژگی‌ها	مدت زمان	نکات مهم
حمل زمینی	سریع، انعطاف‌پذیر، مناسب برای مسافت‌های کوتاه و متوسط	۲ تا ۶ ساعت (بسته به نوع بار و مسیر)	بارگیری با لیفتراک یا دستی، کنترل وزن محور برای جلوگیری از جریمه، پلمب در صورت بین‌المللی بودن حمل
حمل دریایی	اقتصادی برای محموله‌های بزرگ، امکان حمل کانتینری یا فله	۱ تا ۳ روز (بسته به شلوغی بندر و نوع کشتی)	استفاده از جرثقیل بندری یا نوار نقاله، تثبیت بار طبق استاندارد IMO، بررسی رطوبت کانتینر
حمل هوایی	سریع‌ترین روش، مناسب برای کالاهای حساس، فاسدشدنی یا با ارزش بالا	۴ تا ۱۲ ساعت (از ورود به فرودگاه تا بارگیری/تخلیه کامل)	بسته‌بندی ضد ضربه و رطوبت، رعایت مقررات IATA، تحویل سریع به انبار موقت
بارگیری کانتینر (Container Loading)	استاندارد جهانی، ایمن و قابل ردیابی	۲ تا ۸ ساعت (بسته به نوع کالا و تجهیزات)	چیدمان صحیح و توزیع یکنواخت وزن، ثبت شماره پلمب در اسناد، استفاده از سیستم مهار بار
تخلیه در گمرک مقصد	شامل بازرسی، ثبت در سیستم و ترخیص	۱ تا ۵ روز (گاهی بیشتر در شرایط شلوغی)	وابسته به کامل بودن اسناد، سرعت کارگزار گمرکی، نوع بازرسی (فیزیکی یا اسکن)

هزینه بارگیری و تخلیه بار چگونه محاسبه می‌شود؟

هزینه بارگیری و تخلیه بار به مجموعه‌ای از عوامل وابسته است و معمولاً به‌صورت ترکیبی از هزینه‌های ثابت و متغیر محاسبه می‌شود. مهم‌ترین موارد عبارتند از:

• نوع و حجم کالا: وزن، ابعاد و ماهیت بار (مثل مواد خطرناک، فاسدشدنی یا شکننده) می‌تواند هزینه را افزایش دهد.
• روش بارگیری و تخلیه: عملیات دستی ارزان‌تر اما کندتر است، روش مکانیزه (مثل لیفتراک یا جرثقیل) نیز سریع‌تر ولی گران‌تر است. به‌طورکلی سیستم‌های خودکار هزینه بالایی دارند اما دقت و سرعت بالاتری نیز دارند.
• نوع وسیله حمل: هزینه بارگیری در حمل‌ونقل دریایی معمولاً بیشتر از حمل‌ونقل زمینی است. اما در بین گزینه‌های حمل، حمل هوایی به دلیل سرعت بالا، گران‌ترین گزینه محسوب می‌شود.
• محل بارگیری و تخلیه: فاصله تا مراکز حمل‌ونقل، زیرساخت‌ها و امکانات بندر یا پایانه، بر هزینه بارگیری و تخلیه تأثیر می‌گذارد.
• نیروی انسانی و تجهیزات: حقوق کارگران، رانندگان لیفتراک، اپراتورهای جرثقیل و اجاره یا استهلاک تجهیزات، در هزینه نهایی تاثیرگذار است.
• هزینه خدمات بندری یا فرودگاهی (THC – Terminal Handling Charges): هزینه خدمات بندری یا فرودگاهی (THC) یعنی هزینه‌ای که برای جابه‌جایی و انتقال کانتینر یا کالا داخل محوطه بندر یا فرودگاه از شما گرفته می‌شود. این هزینه شامل کارهایی مثل بارگیری از کشتی به بندر، انتقال داخل محوطه بندر، یا از هواپیما به انبار است. به‌عبارت دیگر، وقتی کالا به بندر یا فرودگاه می‌رسد، برای جا‌به‌جایی آن بین نقاط مختلف در همانجا باید هزینه‌ای پرداخت شود که به آن THC می‌گویند.
• هزینه انبارداری و دموراژ (Demurrage): برای نگهداری بار در انبار یا محوطه بندر به دلیل تأخیر در بارگیری یا تخلیه باید هزینه پرداخت شود که این موضوع باعث افزایش هزینه نهایی می‌شود.

به‌طور کلی، ترکیب این عوامل در کنار نرخ‌های محلی و تعرفه‌های بین‌المللی، قیمت نهایی خدمات بارگیری و تخلیه را مشخص می‌کند.

استانداردها و قوانین بارگیری و تخلیه بار

• استانداردهای ایمنی بین‌المللی (ISO, IMO, IATA)

مقررات حمل بار خطرناک قوانین بین‌المللی هستند که ایمنی جابه‌جایی کالاهای خطرناک مثل مواد آتش‌زا یا سمی را تضمین می‌کنند. این قوانین شامل IMDG (حمل دریایی)، ADR (حمل زمینی) و IATA DGR (حمل هوایی) می‌شوند.

• مقررات حمل بار خطرناک (IMDG Code، ADR، IATA DGR)

مقررات حمل بار خطرناک قوانین بین‌المللی هستند که ایمنی جابه‌جایی کالاهای خطرناک مثل مواد آتش‌زا یا سمی را تضمین می‌کنند. این قوانین شامل IMDG (حمل دریایی)، ADR (حمل زمینی) و IATA DGR (حمل هوایی) می‌شوند.

• قوانین گمرکی کشور مبدا و مقصد

مقررات مربوط به واردات و صادرات کالا که باید در هر دو کشور رعایت شود تا ترخیص سریع انجام شود.

• الزامات حمل‌ونقل دریایی: SOLAS و ISPS Code

استانداردهای بین‌المللی برای ایمنی کشتی‌ها (SOLAS) و امنیت بنادر (ISPS) که بارگیری و تخلیه را ایمن می‌کنند.

• مقررات داخلی سازمان بنادر و دریانوردی ایران

قوانین و دستورالعمل‌های مربوط به فعالیت‌های بندری و دریایی در ایران که باید در فرآیند بارگیری و تخلیه رعایت شوند. تمامی موارد بالا نه تنها برای حفظ ایمنی و انطباق قانونی مورد نیاز هستند، بلکه باعث می‌شوند پروسه بارگیری و تخلیه سریع‌تر، مطمئن‌تر و بدون خطر حقوقی یا مالی انجام شود.

جمع‌بندی

بارگیری و تخلیه بار، یکی از مراحل حیاتی در زنجیره تأمین و حمل‌ونقل بین‌المللی است که کیفیت و سرعت آن تأثیر مستقیمی بر موفقیت عملیات حمل دارد. انتخاب روش مناسب بارگیری (دستی، مکانیزه یا خودکار) بسته به نوع کالا و حجم محموله اهمیت زیادی دارد. رعایت دقیق استانداردهای ایمنی و قوانین بین‌المللی مانند ISO، IMO و مقررات گمرکی، امنیت کالا و سلامت نیروی کار را تضمین می‌کند. همچنین، آگاهی از هزینه‌های مرتبط مثل THC، دموراژ و نیروی انسانی به برنامه‌ریزی بهتر مالی کمک می‌کند. در نهایت، شناخت کامل این اصول و رعایت مقررات، کلید موفقیت در تجارت بین‌المللی است.

سوالات متداول

مدت زمان بارگیری و تخلیه بار در کدام روش حمل کمتر است؟

حمل هوایی معمولاً سریع‌ترین زمان را دارد (۴ تا ۱۲ ساعت)، ولی هزینه بالاتری نسبت به روش‌های دیگر دارد.

چگونه هزینه‌های بارگیری و تخلیه بار را کاهش دهیم؟

با انتخاب روش مکانیزه، استفاده بهینه از فضای بار، برنامه‌ریزی دقیق زمان بارگیری و تخلیه و کاهش زمان توقف در بنادر یا فرودگاه‌ها.

آیا هزینه‌های THC (Terminal Handling Charges) در مبدا و مقصد جداگانه دریافت می‌شود؟

بله. معمولاً هزینه‌های THC در بندر مبدا و مقصد به صورت مجزا توسط اپراتور بندر دریافت می‌شود و در فاکتور حمل (Freight Invoice) یا قرارداد فورواردری مشخص می‌شود.

چه مدارکی برای تخلیه کالا در گمرک مقصد لازم است؟

حداقل مدارک شامل بارنامه (B/L یا AWB)، فاکتور فروش (Invoice)، لیست عدل‌بندی (Packing List)، گواهی مبدا (CO) و در صورت نیاز گواهی بهداشت یا مجوزهای خاص طبق قوانین مقصد است.