نرخ ارز شناور چیست

یک از مفاهیمی مهم در اقتصاد و تجارت نرخ ارز شناور است. همان‌طور که می‌دانید صادرات و واردات کالاها با استفاده از ارزهای خارجی انجام می‌شود. به عنوان مثال زمانی که یک ایرانی می‌خواهد واردات از چین انجام دهد باید بهای آن را با استفاده از یوان که ارز مورد تأیید کشور چین است، پرداخت نماید. نرخ ارز شناور در اقتصاد اهمیت زیادی داشته و تجارت را تحت تأثیر قرار می‌دهد. به همین دلیل ما در این مطلب به بررسی کامل ارز شناور پرداخته‌ایم.

مفهوم نرخ ارز شناور

نرخ ارز شناور رژیمی است که در آن نرخ ارز بر اساس عرضه و تقاضای در بازار آزاد آن نسبت به سایر ارزها تعیین می‌شود. این در حالی است که نرخ ارز ثابت توسط دولت با سیاست‌گذاری‌های پولی مشخص شده است.

منشأ نرخ ارز شناور به دهه‌ها قبل برمی‌گردد. بین دهه‌های 1870 و 1914، کشورهای صنعتی، یعنی ایالات متحده، فرانسه، آلمان و بریتانیا، ارزهای خود را با نرخ ارز جهانی که به طلا مرتبط بود، ثابت کردند. این سیاست استاندارد طلا نامیده شد و هدف آن تضمین ثبات اقتصادی این کشورها بود. اما این سیاست پس از جنگ جهانی اول کنار گذاشته شد.

در ژوئیه 1944، 44 متحد درگیر در جنگ جهانی دوم در کنفرانس برتون وودز گرد هم آمدند و با استفاده از استاندارد طلا نرخ مبادله ثابتی را برای ارزهای خود ایجاد کردند. کشورها توافق کردند که ارزش پول آنها توسط دلار آمریکا تعیین شود. به نوبه خود، ارزش دلار آمریکا با نرخ مبادله 35 دلار در هر اونس به ارزش طلا مرتبط می شود. این اقدام با هدف تحریک تجارت جهانی و تضمین ثبات اقتصادی جهانی انجام شد. از دیگر نتایج مهم این کنفرانس، تشکیل بانک جهانی و صندوق بین المللی پول (IMF) بود.

سازوکار نرخ ارز شناور

نرخ ارز شناور که به‌عنوان نرخ ارز انعطاف‌پذیر یا نوسانی نیز شناخته می‌شود که در بازار بر اساس نوسانات عرضه و تقاضا به وجود می‌آید. البته نرخ ارز شناور به این معنا نیست که دولت در تعیین آن هیچ مداخله‌ای ندارد بلکه با تغییرات زیاد دولت وارد عمل شده و این نرخ را تثبیت می‌کند. زیرا نوسانات زیاد نرخ ارز باعث اختلال در نظام اقتصادی و تراز تجاری می‌شود.

سازوکار نرخ ارز شناور از یک قاعده کلی پیروی می‌کند. افزایش صادرات باعث ارزآوری در کشور شده و از این رو عرضه ارز زیاد می‌شود. طبق قوانین اقتصادی هر چه عرضه ارز بیشتر شود قیمت آن نیز دچار کاهش خواهد شد. همچنین با افزایش تقاضای ارز نیز قیمت آن افزایش پیدا می‌کند. به همین دلیل گفته می‌شود که نرخ ارز شناور از عرضه و تقاضا پیروی می‌کند.

تفاوت نرخ ارز شناور و نرخ ارز ثابت

قیمت ارز را می‌توان به دو صورت نرخ شناور و نرخ ثابت تعیین کرد. همان‌طور که در بالا نیز به آن اشاره شد، نرخ ارز شناور در بازار آزاد و بر اساس میزان عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. در این صورت افزایش تقاضا باعث افزایش کاهش نرخ ارز شناور و کاهش تقاضا نیز سبب کاهش نرخ ارز شناور می‌شود.

این در حالی است که نرخ ارز ثابت توسط دولت و بانک مرکزی بر اساس تغییرات تراز تجاری تعیین می‌شود. دولت و بانک مرکزی سازوکارهای مختلفی دارند که از این طریق میزان نرخ ارز را کنترل می‌کنند. عدم استفاده از نرخ ارز خارجی، اجازه ندادن به صرافی‌ها برای تبدیل پول، محدود کردن صادرات یا واردات، عدم عرضه یا افزایش عرضه ارز خارجی و… از جمله راهکارهای دولت و بانک مرکزی برای کنترل نرخ ارز ثابت است.

مزایای نرخ ارز شناور

نرخ ارز شناور دارای مزایای متعددی است که در زیر به آنها پرداخته‌ایم.

• ثبات در تراز پرداخت‌ها (BOP): تراز پرداخت‌ها نشان‌دهنده معاملات بین واحدهای تجاری یک کشور و سایر نقاط جهان در یک دوره زمانی است. به طور کلی، هرگونه عدم تعادل در تراز پرداخت‌ها از طریق سازوکار نرخ ارز به ثبات می‌رسد. به عنوان مثال، اگر عدم تعادل یک کسری باشد، باعث کاهش ارزش پول می‌شود. با کاهش ارزش پول و افزایش نرخ ارز تمایل به صادرات بیشتر شده و از این رو تعادل در تراز تجاری به وجود می‌آید.
• معامله بدون وجود محدودیت: ارزهای شناور بر خلاف ارزهای دارای نرخ مبادله ثابت، بدون هیچ محدودیتی قابل معامله هستند. از این رو دولت‌ها و بانک‌ها نیازی مدیریت دائمی روی این ارزها ندارند.
• افزایش کارایی بازار: نرخ ارز شناور با تأثیری که بر متغیرهای اقتصاد کلان از جمله تولید ناخالص داخلی، رشد، نرخ بهره و… می‌گذارد، سبب افزایش کارایی بازار و در نتیجه تغییرات اقتصادی می‌شود.
• عدم نیاز به نگهداری از ذخایر نرخ ارز: برای نرخ ارز شناور، بانک‌های مرکزی ملزم به نگه‌داشتن مقادیر زیادی ذخایر ارزی برای کنترل نرخ ارز نیستند. از این رو می‌توان از ذخایر برای ارتقای رشد اقتصادی با واردات کالاهای سرمایه‌ای استفاده کرد.
• محافظت از تورم واردات: کشورهای دارای نرخ ارز ثابت با مشکل تورم وارداتی از طریق مازاد تراز پرداخت‌ها یا قیمت‌های بالاتر واردات مواجه هستند. این در حالی است که کشورهای دارای نرخ ارز شناور با چنین مشکلی مواجه نیستند.

محدودیت‌های نرخ ارز شناور

همان‌طور که در بالا گفته شد، نرخ ارز شناور مزایای متعددی دارد، اما در کنار این مزایا محدودیت‌ها و معایبی نیز وجود داشته که ما در این قسمت به بررسی آن خواهیم پرداخت.

• نوسانات زیاد: نرخ ارز شناور بر اساس میزان عرضه و تقاضا دچار نوسان می‌شود. زمانی که نوسانان نرخ ارز زیاد بوده و دستخوش تغییر قرار بگیرد باعث بی‌ثباتی در اقتصاد شده و تحت هیچ یک از مبانی اقتصاد کلان نمی‌توان آن را توضیح داد.
• رشد یا بهبود اقتصادی محدود: عدم کنترل نرخ ارز شناور می‌تواند رشد یا بهبود اقتصادی را محدود کند. تغییرات منفی نرخ ارز ممکن است منجر به مشکلات جدی شود. به عنوان مثال، اگر دلار در برابر ریال افزایش یابد، واردات کالاها دشوارتر خواهد شد.
• وخیم شدن اوضاع اقتصادی: اگر کشوری از مسائل اقتصادی مانند بیکاری یا تورم بالا رنج می‌برد، شناور بودن نرخ ارز ممکن است مشکلات موجود را تشدید کند. به عنوان مثال، کاهش ارزش پول یک کشور، به دلیل افزایش تقاضا برای کالاها، باعث افزایش بیشتر تورم می‌شود. علاوه بر این، واردات گران‌قیمت ممکن است حساب جاری کشور را بدتر کند.

آیا دلار آمریکا یک نرخ ارز شناور است؟

بله دلار آمریکا یک ارز شناور است، به این معنی که ارزش آن به عرضه و تقاضای دلار بستگی دارد و هیچ عامل دیگری وجود ندارد. ارزش دلار آمریکا در گذشته بر اساس ذخیره طلا بود، اما این ارز دیگر پشتوانه طلا ندارد.

تأثیر نرخ ارز شناور بر کسب و کارها

نرخ ارز شناور پیامدهای مختلفی برای مشاغل در هنگام واردات و صادرات کالا دارد. زمانی که تقاضا برای ارزی که از نرخ ارز شناور استفاده می‌کند افزایش یابد، ارزش آن افزایش می‌یابد. اگر واحد پول کشور A قوی‌تر از ارز کشور B باشد، مبالغ کمتری برای واردات انجام شده از B خواهد پرداخت. با این حال، صادرات از کشور A برای مردم کشور B جذابیت کمتری دارد.

کدام کشورها تنها از نرخ ارز ثابت استفاده می‌کنند؟

هنوز کشورهایی هستند که با نرخ ارز ثابت عمل می‌کنند. اغلب، اینها کشورهای در حال توسعه هستند که بدون داشتن توانایی تثبیت نرخ ارز، دارای ارزهایی با درجه تنوع بسیار بالا و غیرقابل پیش‌بینی هستند.

برای تثبیت نرخ مبادله، این کشورها معمولاً نوعی کنترل دولتی دارند که نرخ ارز را به ارز کشور دیگر یا به ارزش طلا مرتبط می‌کند. در حالی که همچنان تغییراتی وجود خواهد داشت زیرا ارزش طلا یا ارز دیگر متفاوت است، نرخ مبادله بسیار پایدارتر از زمانی است که ارز شناور آزاد باشد.

اما دلیل استفاده کشورها از نرخ ثابت چیست؟ در واقع استفاده از نرخ ثابت به این کشورها اجازه می‌دهد تا بتوانند صادرات و واردات و همچنین میزان تورم را کنترل کنند. به طور کلی آنها به دنبال ثبات اقتصادی و رشد در بلندمدت هستند و عقیده دارند که این هدف تنها با ثابت نگهداشتن نرخ ارز به دست می‌آید.

این در حالی است که واقعیت دنیای اقتصاد نشان می‌دهد، ثابت نگهداشتن نرخ ارز سبب بروز محدودیت‌های دولت در تعدیل نرخ بهره می‌شود. علاوه بر این گر نرخ ارز در سطحی ثابت مانده و غیرواقعی شود، نرخ ارز غیررسمی به وجود می‌آید و کاهش ارزش ارز را به دنبال خواهد داشت.