تفاوت تخصیص ارز و تامین ارز

از جمله دغدغه‌های بزرگ دولت‌ها و بازرگانان، تامین و تخصیص این ابزار ارزشمند است. در مورد تفاوت تخصیص ارز با تامین باید گفت که تامین ارز، به معنای تهیه کردن منبعی حیاتی مانند تامین خون برای بدن خواهد بود. زیرا کشوری که در راه توسعه و رشد اقتصادی قدم برمی‌دارد، باید به منابع ارزی کافی دسترسی داشته باشد.

از طرفی تخصیص ارز، همچون توزیع عادلانه منابع ارز در جامعه، به مفهوم تقسیم دقیق و کارآمد ارز است. دولت‌ها تصمیم می‌گیرند که ارز محدود به دست آمده را به چه بخش‌هایی و جهت چه اهدافی اختصاص دهند. تفاوت تخصیص ارز و تامین ارز، همچون تفاوت میان تولید آب و توزیع آن در شهرهای کوچک اما بسیار مهم است. در این مطلب به بررسی دقیق این دو مفهوم و تفاوت‌های آن‌ها خواهیم پرداخت.

تخصیص ارز و تأمین ارز چیست؟ 

در این بخش، تعریفی ساده و خلاصه‌ای را در مورد تامین ارز و تخصیص ارز عنوان خواهیم کرد:

تامین ارز چیست؟

تامین ارز به معنی فراهم نمودن ارز خارجی مورد نیاز برای کشور است. جهت انجام معاملات بین‌المللی، مانند واردات کالاها و خدمات،سرمایه‌گذاری در خارج از کشور، پرداخت بدهی‌های خارجی و انجام بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی بین‌المللی، برخورداری از ارز خارجی همچون دلار، یورو یا پوند بسیار ضروری است. اهمیت تامین ارز برای کشور به دلایل زیر است:

• دسترسی به فناوری‌های جدید
• واردات کالاهای مورد نیاز
• افزایش میزان صادرات کالا
• رقابت در بازارهای جهانی
• محافظت از نوسانات نرخ ارز و بحران‌های اقتصادی
• اعتماد سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی
• بهبود استاندار زندگی به علت رشد اقتصادی و توسعه صنعتی

تخصیص ارز چیست؟

تخصیص ارز به معنی اختصاص دادن میزان مشخصی ارز خارجی جهت اهداف از پیش تعیین شده خواهد بود. در واقع، این دولت یا نهادهای مسئول هستند که تصمیم خواهند گرفت ارز موجود به کدام بخش‌ و برای چه چیزی اختصاص یابد. این تصمیم‌گیری از آن جهت حائز اهمیت است که ارز خارجی یک منبع محدود بوده و باید به صورتی توزیع شود که بیشترین میزان بهره‌وری را داشته باشد. اهمیت تخصیص ارز به دلایل زیر خواهد بود:

• بهبود زیر ساخت‌ها و افزایش بهره‌وری با تخصیص ارز به بخش زیربنایی مانند انرژی و حمل‌ونقل
• افزایش تولید داخلی و کاهش واردات محصول
• افزایش درآمد ارزی کشور با تخصیص ارز به بخش‌ صادرات
• کمک به رشد اقتصادی و توسعه پایدار کشور

تفاوت‌های تامین و تخصیص ارز

به منظور درک تفاوت‌ تخصیص ارز و تأمین ارز، لازم است تا نحوه عملکرد بانک مرکزی و دیگر نهادهای دولتی در مدیریت ارز خارجی را بررسی نماییم:

هدف

• هدف اصلی تخصیص ارز، آسان شدن فرآیند واردات کالاهای اساسی و حیاتی همچون دارو، تجهیزات پزشکی، مواد غذایی و مواد اولیه صنایع است. ارزهای اختصاص یافته از طریق بانک مرکزی و با نرخی رسمی ارائه می‌شوند.
• هدف از تأمین ارز، واردات دیگر کالاها و محصولات غیرضروری خواهد بود. تامین ارز از طریق بازار نیمایی یا بازار آزاد انجام شده و لازم است واردکنندگان در این پروسه، ارز مورد نیازشان را با نرخ بازار تهیه نمایند.

منابع

• تامین منابع ارزی لازم برای تخصیص ارز، از طرف بانک مرکزی و درآمدهای نفتی کشور خواهد بود. دولت این منابع را جهت واردات کالاهای اساسی استفاده خواهد کرد.
• تامین منابع ارزی لازم برای تأمین ارز، معمولا از طریق درآمدهای به دست آمده از تجارت خارجی یا صادرات غیرنفتی صورت خواهد گرفت.

نرخ ارز

• به طور معمول نرخ تخصیص ارز، نرخ دولتی و رسمی بوده که در مقایسه با نرخ بازار آزاد، پایین‌تر است.
• حال آن که نرخ تأمین ارز، مطابق با نرخ بازار آزاد یا نرخ نیمایی تعیین شده که اغلب از نرخ دولتی بالاتر خواهد بود.

فرآیند

• به ‌طور معمول فرآیند تخصیص ارز با هماهنگی وزارتخانه‌های دولتی و همچنین نهادهای تخصصی همچون بانک مرکزی صورت گرفته و به تأیید مقامات دولتی نیاز خواهد داشت.
• در حالی که معمولا تأمین ارز، با کمک صرافی‌ها و از طریق سامانه نیمایی صورت خواهد گرفت و به تأیید مقامات دولتی نیازی ندارد.

شرایط بانک مرکزی جهت تخصیص ارز

بانک مرکزی شرایط خاصی را به منظور تخصیص ارز داشته و کلیه بازرگانان برای دریافت ارز از طریق بانک مرکزی مستلزم رعایت این شرایط خواهند بود. مهمترین شرایطی بانک مرکزی برای تخصیص ارز عبارتند از:

انسداد تمدید گواهی

لازم است تا بانک در زمان تمدید گواهی ثبت آماری از انسداد گواهی ارز تخصیصی مربوطه، اطمینان حاصل کند. این فرآیند می‌تواند در راستای حفظ یکپارچگی تخصیص ارز، کمک بزرگی باشد.

درخواست خرید ارز

در صورتی که متقاضی ارز، درخواستی مبنی بر خرید ارز تخصیصی از طریق بانک داشته باشد، بانک می‌تواند نسبت به برداشت ارز از سوی متقاضی اقدام نماید.

ابطال ثبت نام باطل

چنانچه گواهی ثبت به هر علتی باطل شده و یا ارز به متقاضی تخصیص داده نشود، بانک طبق درخواست متقاضی ارز، باید در مدت هفت روز تخصیص ارز را لغو نماید. این بازه زمانی با زمان خروج ارز از تخصیص مطابقت خواهد داشت.

تمدیدها و تخصیص مجدد

چنانچه در حین فرآیند تخصیص ارز، فرد متقاضی برای ابطال گواهی ارز تخصیصی و به دنبال آن درخواست تخصیص ارز جدید از بانک عامل اقدام کند، این سناریو مانند تمدید فرآیند تخصیص اولیه خواهد بود.

مراحل تخصیص ارز دولتی

تخصیص ارز جهت واردات کالاها، یک فرآیندی ساختاریافته خواهد بود که شامل چند مرحله کلیدی برای تضمین کارایی و شفافیت در تخصیص منابع ارزی می‌شود. در این بخش در مورد این مراحل، توضیحات کاملی ارائه شده است:

1. اخذ مجوز ورود کالا

در ابتدا و شروع فرآیند، لازم است تا مالک کالای وارداتی و یا نماینده قانونی او، برای ورود محموله به کشور، مجوز مربوطه را دریافت کند. برای این منظور فرد باید به سازمان صنعت، معدن و تجارت مراجعه نماید. به طور معمول درخواست مجوز ورود کالا، از طریق ثبت در سامانه ثبت سفارش صورت گرفته و سازمان‌های مرتبط را قادر خواهد ساخت تا پروسه دریافت مجوز را از سوی واردکننده آغاز نمایند..

2. انتخاب بانک عامل

هنگامی که مجوز کالا توسط سازمان صنعت، معدن و تجارت و نهادهای مربوطه تایید شد، در مرحله بعد نوبت به انتخاب بانک عامل می‌رسد. بانک عامل مانند یک واسطه میان واردکننده و بانک مرکزی عمل خواهد کرد. در بیشتر مواقع، میان مالک محموله و بانک مرکزی، ارتباط مستقیم محدودی وجود داشته و بانک عامل این پیوند حیاتی را آسان‌تر می‌کند.

3. ثبت نام سامانه جامع تجارت

پس از آن که فرد بانک عامل مورد نظر را انتخاب نمود، باید در سامانه جامع تجارت که مرحله حیاتی فرآیند تخصیص به شمار می‌آید، ثبت نام نماید. ثبت نام در این سامانه، ضمانت‌کننده آن است که اطلاعات واردکننده به آسانی در اختیار مراجع مربوطه قرار خواهد گرفت.

4. ارائه مشخصات مجوز

در این مرحله نوبت به ارائه مشخصات مجوز خواهد رسید، به این صورت که واردکننده شماره ثبت سفارش و یا گواهی مجوز واردات کالا را که از سازمان صنعت، معدن و تجارت دریافت کرده است، به بانک عامل ارائه ‌می‌کند. این مدارک ارائه شده، به عنوان گواهی تایید جهت واردات کالا عمل خواهد کرد.

5. مجوز بانک مرکزی

بانک عامل با برخورداری از مشخصات مجوز واردکننده، اطلاعات در دست داشته را به بانک مرکزی ارسال خواهد کرد. از این داده‌ها به منظور ایجاد مکانیزمی جهت تخصیص ارز خارجی به واردکننده استفاده می‌گردد. لازم به ذکر این نکته است که بانک مرکزی در ابتدا فوریت و اهمیت هر تراکنش را در نظر گرفته و سپس مجوز تخصیص ارز جهت کالاهای وارداتی را مطابق با نظام اولویت‌بندی صادر خواهد کرد.

گروه‌های کالایی در تخصیص و تأمین ارز

به منظور درک بیشتر تفاوت تخصیص ارز و تامین ارز، لازم است بدانید که کلیه کالاها به چهار گروه اصلی زیر تقسیم خواهند شد:

1. کالاهای اساسی:این کالاها که شامل دارو، مواد غذایی و تجهیزات پزشکی هستند، از ارز تخصیصی استفاده می‌نمایند. این محصولات به دلیل رفاه عمومی و اقتصاد کشور بسیار حائز اهمیت بوده و با نرخ رسمی ارز و از طریق بانک مرکزی تأمین خواهند شد.
2. مواد اولیه و میانی:این گروه از کالاها، شامل موادی است که جهت تولید محصولات در داخل کشور بسیار ضروری خواهند بود. معمولا ارز مورد نیاز برای این کالاها از طریق سامانه نیمایی تأمین می‌گردد.
3. کالاهای وارداتی ضروری:کالاهای وارداتی ضروری شامل آن دسته از کالاهایی می‌شود که واردات آن‌ها ضروری بوده ولی تحت پوشش تخصیص ارز قرار نخواهند گرفت. تأمین ارز این محصولات از طریق سامانه نیمایی انجام می‌شود.
4. کالاهای ممنوعه:واردات این دسته از کالاها به علل مختلف ممنوع بوده و به همین علت هیچ ارزی برای آن‌ها اختصاص نخواهد یافت.

روش‌های تخصیص ارز و تأمین ارز

تامین و تخصیص ارز، از طریق روش‌های مختلفی صورت می‌گیرد که هر کدام از این روش‌ها، به نوع کالا و نیاز اقتصادی کشور بستگی خواهد داشت. این روش‌ها عبارتند از:

عرضه تخصیصی برای کالاهای اساسی

ارز مورد نیاز جهت واردات کالاهای اساسی از جمله دارو، مواد غذایی و تجهیزات پزشکی، از محل منابع درآمدی دولت، به وسیله توسط بانک مرکزی و با نرخ رسمی تخصیص خواهد یافت.

سامانه نیما

به منظور تأمین ارز کالاهای غیراساسی، از سامانه نیمایی استفاده می‌شود. واردکنندگان می‌توانند از طریق سامانه نیمایی، ارز مورد نیاز خودشان را با نرخ نیمایی که معمولا در مقایسه با نرخ بازار آزاد ارزان‌تر است، دریافت کنند.

ارز آزاد

واردکنندگان می‌توانند ارز مورد نیاز خود را در بازار آزاد و با توجه به نرخ عرضه و تقاضای بازار فراهم نمایند. به طور معمول، این نوع ارز برای کالاهایی استفاده خواهد شد که تحت پوشش تخصیص ارز قرار نخواهند داشت.